اب مایه ی حیاط است بهتراست در حفظ ان کوشا باشیم تا نصل

ها بعد از ان استفاده کنند

شنیده ایم که می گویند هر کس روزی یک سیب بخورد، دیگر نیازی به دکتر پیدا نمیکند. اما 8 لیوان آب در روز چه نفعی برای ما دارد؟ صرفنظر از نفخ شکم، آب مزایای زیادی برای سلامتی ما دارد. هر سلول از بدن ما برای درست عمل کردن به آب نیاز دارد و هر عمل متابولیک در بدن نیز تشنه ی آن است.

تقریباً %55 تا %75 از حجم بدن از آب تشکیل شده است، و اگر آبی که در روز از طریق نفس کشیدن، عرق کردن و ادرار از دست می دهیم را حدود 8 لیوان فرض کنیم، ضروری است که بخواهیم این میزان را با خوردن آب دوباره جبران کنیم.

در این مقاله می خواهیم شما را 5 نکته درمورد آب آشنا کنیم تا شاید مشوقی باشد برای اینکه 8 لیوان آب در روز را با کمال میل بخورید!

1. کارایی مغز را بالا می برد

اگر یادتان نمی آید که در مقدمه ی این مقاله چه نوشته بود، احتمالاً مغزتان خشک شده است.

از آنجا که تقریباً %80 از بافت مغزی از آب تشکیل شده است، ضروری است که آب کافی به آن برسانید. آزمایشات بالینی نشان داده است که کمبود آب کارایی حافظه کوتاه مدت را پایین می آورد و به قدرت تمرکز آسیب می رساند.

منطق پشت این مسئله کاملاً واضح است: اگر آن ماده را از مغزتان کم کنید، گرفتار مشکلات عملکردی می شوید. این مثل راندن ماشین بدون بنزین است.

در مغز، آب مایعاتی را که پروتئین و آنزیم ها را حمل می کنند را رقیق می کند، و به رساندن این مواد به مقصد کمک می کند. وقتی آب بدن کم می شود، این مایعات برای رساندن بار خود کندتر می شوند و عملکرد مغز نیز آسیب می بیند.

همچنین آب باعث از بین بردن رادیکال های آزاد که باعث خرابی سلول ها در مغز میشود را از بین می برد.

2. از بسیاری از بیماری های خطرناک جلوگیری می کند

ورم مفاصل، سرطان و بیماری های قلبی، بیماری هایی خطرناک و جدی هستند که میلیون ها نفر را گرفتار می کنند، اما شما می توانید با خوردن آب از ابتلا به این بیماری ها پیشگیری کنید.

آب یکی از مهمترین عناصر در غضروف و نرمه استخوان و مایع زلالی، مایعی که در اطراف مفاصل وجود دارد که باعث چرب کردن محیط می شود، است. وقتی میزان کافی از آب در این ناحیه وجود داشته باشد، اصطکاک کمتری دراطراف مفاصل به وجود می آید و احتمال ابتلا به ورم مفاصل نیز کمتر می شود.

همچنین وقتی میزان کافی آب در سیستم ما باشد، گرچه باعث می شود مجبور شویم تند تند به دستشویی برویم، اما بدن از سموم پاک می شود. اگر این سموم کمتر در بدن ما باقی بمانند، احتمال ابتلا به سرطان نیز کاهش می یابد.

آب نه تنها کمک می کند تا سموم از بدن دفع شوند، نمک اضافی بدن را نیز دفع میکند. تحقیقات نشان داده است که وجود نمک زیاد در بدن باعث بالا رفتن فشار خون شده که این هم منجر به بروز بیماری های قلبی می شود.

گروه گزارش ویژه مشرق - شاید مهمترین چیزی که در مورد آب در سال­‌های تحصیل خود در مدرسه آموخیتم، «چرخه آب» بود. این چرخه برخلاف ظاهر ساده‌­اش، نجات­‌بخش بشر از ابتدا تاکنون بوده است. آب به گونه‌­ای در زمین قرار داده شده است که دوباره به حالت اول برگشته و برای استفاده در دسترس بشر قرار می­‌گیرد. از زمین به آسمان می‌­رود و از آسمان به زمین برمی­‌گردد. آب نابود نمی­‌شود و از کره زمین هم خارج نمی‌شود. اینها یعنی آب تمام نمی­‌شود. حتی اگر در بدن انسان، گیاهان و حیوانات هم وارد شود، از طرق مختلف، خود را به چرخه‌­اش می‌­رساند. پس بشر امروز چه بر سر این نعمت الهی آورده است که خود را با تهدید کم‌­آبی روبرو ساخته؟ نعمتی که عمده بدن ما را تشکیل می‌­دهد، برای تولید محصولات کشاورزی­‌مان حیاتی است، در صنایع از پوشاک گرفته تا رایانه مورد استفاده قرار می‌­گیرد، با چرخه خود آلودگی را از زندگی انسان خارج می­‌کند و محیط زیستی سالم را برای ما و جانداران به ارمغان می‌­آورد، چرا دارد از دست ما می­‌گریزد؟

کمبود آب در جهان

70% کره زمین را آب پوشانده است. اما این آب با آنچه ما کم داریم، فرق می­‌کند. تنها 3% از آب کره زمین برای نوشیدن، استحمام، مصارف کشاورزی و صنعتی مناسب است(همان چیزی که به آب شیرین معروف است) و از این میزان نیز، دوسوم آن در یخچال­‌های قطب شمال و جنوب خاک می­‌خورد. از این آمار، مشخص می‌­شود که فقط 1% از آب کره زمین برای ما براحتی قابل استفاده است و باقی آن را باید با صرف هزینه‌­های بیشتر، آن هم در برخی مصارف خاص بکار ببریم.

طبق آمار سازمان ملل میزان مصرف جهانی از این یک ­درصد آب در طول 50 سال اخیر، سه برابر شده است. هم اکنون حدود 1 میلیارد نفر دسترسی به آب شرب سالم ندارند و بیش از 2.5 میلیارد نفرِ دیگر نیز دست­کم یک ماه در سال با کمبود آن مواجه هستند. در کل حدود 2.5 میلیارد نفر به خاطر آب غیربهداشتی در معرض بیماری­‌هایی چون وبا و تب هستند. از این مقدار، 2 میلیون نفر هر ساله به همین دلیل جان خود را از دست می­‌دهند.

طبق آمار دیگری از سازمان توسعه و همکاری اقتصادی وابسته به سازمان ملل تا سال 2030 میلادی 47% از مردم جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که با مشکل جدی کم­‌آبی روبرو است. متأسفانه در تمام سالیان اخیر، این اعداد هرساله افزایش یافته است و اگر با همین فرمان پیش برویم، دیر یا زود به دره‌­ای سقوط می­‌کنیم خشک و مرگبار. به گونه‌­ای که گزارش آژانس امنیت ملی آمریکا در مارس 2012 میلادی نشان می­‌دهد تا سال 2030 میلادی میزان تقاضا برای آب شیرین 40% بیش از منابع فعلی است.

کمبود آب یا کم‌­آبی یعنی وضعیتی در یک منطقه که در نتیجه آن، هر نفر به کمتر از 1000 متر مکعب آب برای مصرف سالانه خود دسترسی داشته باشد که اگر به کمتر از 500 متر مکعب برسد، بی‌­آبی نامیده می­‌شود. همین روزها در دهلی پایتخت هند از کشورهای به اصطلاح تازه توسعه یافته در گروه بیست، مشکلات سیستم آبرسانی مزید بر گرمای هوا شده و کم‌­آبی بی‌سابقه­‌ا‌ی گریبان مردم را گرفته است. در این میان مافیا دست بکار شده، با 2000 تانکر به صورت غیرقانونی از لوله­‌ها آب برداشته و به قیمت گزاف به کسانی می­‌رسانند که دسترسی به آب لوله­‌کشی ندارند یا آب­شان قطع شده است. این جدا از 900 تانکری است که مسئولان شهری برای آبرسانی به مردم می­‌فرستند.

ظاهراً جمعیت فزاینده دهلی کار دستش داده است زیرا در 20 سال اخیر، از 9 میلیون به 17 میلیون رسیده است و بدتر از آن اینکه، 40% از ساکنان کنونی شهر از مهاجرانی هستند که به صورت پراکنده و بدون این که در جایی ثبت شود، همسایه دهلوی­‌ها شده­‌اند. با این حال مسئولان شهری، ایالت­‌ها اطراف را متهم می‌­کنند به اینکه نتوانستند در این سال­‌ها آب بیشتری به دهلی برسانند. باید دید نخست وزیر جدید هند که دفتر کارش حداکثر 10 کیلومتر با خانه‌­های بی‌­آب دهلی فاصله دارد، چه راهکاری برای حل این معضل دارد.

در آمریکا هم که بیش از نصف مصرف آب به بخش خانگی برمی­‌گردد، همه مناطق و ایالات آن در چندسال اخیر به نوعی با مشکل آب مواجه شده است. سازمان محیط زیست آمریکا روش‌­های مختلفی را به مردم کشورش پیشنهاد داده تا بتوانند بدون سختگیری بر خود از مصرف آب در خانه­‌ها و واحدهای تجاری بکاهند. در ایالات متحده در حال حاضر 7 ایالت (تگزاس، اوکلاهما، آریزونا، کانزاس، نیومکزیکو، نوادا و کالیفرنیا) در شرایط بحران آبی قرار دارند و با خشکسالی دست به گریبان هستند.

نقشه وضعیت خشکسالی در ایالت‌های مختلف آمریکا تا پایان سال 2013

علل اصلی کمبود آب در جهان چیست؟

کمبود آب علل متعددی دارد، اما مهمترینِ آنها از این قرار است:

· افزایش جمعیت: شاید اولین کسی که نسبت به خطر افزایش جمعیت در نسبت با منابع اندک هشدار داد، توماس مالتوس در قرن 18 باشد. حتماً می­‌دانید که در 50 سال اخیر، جمعیت جهان به بیش از دو برابر افزایش یافته است. یکی از علل عمده آن را باید در رشد بهداشت عمومی به ویژه کاهش مرگ نوزادان، کودکان و مادران جست. در واقع تولدها زیاد نشده، بلکه مرگ و میر کم شده است. با این حال همه تخم­‌مرغ­‌ها را نمی‌توان در سبد افزایش جمعیت گذاشت، زیرا مثلاً درآمریکا روند کاهش آب شیرین در یک قرن اخیر، دو برابر روند افزایش جمعیت بوده است.

نمودار توزیع مصرف آب در بخش‌های مختلف

· هدررفتن آب در بخش کشاورزی: کشاورزی حدود 70% از آب قابل شرب کره زمین را مصرف می‌­کند. حدود سه‌­پنجم از این میزان هدر می­رود! علت این هدررفتن گاهی خیلی ساده است، مانند چکه‌­کردن لوله­‌ها؛ و گاهی پیچیده­‌تر است مانند عدم تناسب گیاه با زمین. در واقع برخی گیاهان که نیازمند آب بیشتری برای رشد هستند، در زمین­‌های خشک مورد کشت قرار می‌­گیرند و این به معنای نیاز به مصرف آبِ بیشتر است. همه در تلاش‌­اند تا با ترویج روش­‌های نوین آبیاری و دستکاری ژنتیک در گیاهان برای افزایش ثمر آن، از میزان آبی که لازم است در کشاورزی استفاده شود بکاهند. با این حال جمعیت روزافزون جهانی نهنگی است که هر چه به آن بدهی باز هم دو قرت و نیمش باقی است. هند، چین، استرالیا، اسپانیا، آمریکا و ... که کشاورزیِ گسترده‌­ای دارند، تا چندی دیگر مجبور خواهند بود به هزار روش از آب مصرفی در کشاورزی بکاهند، کاری که البته کمابیش آغاز کرده‌­اند.

· آلوده‌­شدن آب­‌های قابل شرب: کشاورزی کنونی نه تنها بسیاری از منابع آبی را هدر می­‌دهد، بلکه آفت‌­کش‌­ها و کودهایی در آن مورد استفاده قرار می‌­گیرد که در آب­‌های سطحی رها می­‌شود و آن را آلوده می­‌کند. صنایع گسترده در کشورهای توسعه­‌یافته و در حال توسعه نیز برای کاهش هزینه تولید خود از مدیریت پسماندشان دریغ می­‌کنند و آن را بی­‌ملاحظه در رودخانه­‌ها، دریاچه­‌ها و دریاها خالی می­‌کنند. انسان­ها علاوه بر اینکه با افزایش جمعیت موجب گسترش صنایع برای تأمین غذا، خانه و پوشاک خود شده­‌اند و افزایش مصرف آب را به صورت غیرمستقیم افزایش داده­‌اند، با فاضلاب تصفیه­‌نشده­ خود نیز مستقیماً موجب آلودگی آب­‌ها می­‌شوند. لازم به ذکر است آلودگی­ به آبهای زیرزمینی هم نفوذ می­‌کند. بدتر از همه اینکه بسیاری از این آلودگی­‌ها به سرعت قابل شناسایی نیست و پس از اینکه چندسال بعد موجب بیماری افراد و گونه­‌های جانوری شد، تازه خود را نشان می­‌دهد.

·تغییرات آب و هوایی: عمده این تغییرات در یک کلمه خلاصه می­‌شود: گرم شدن جو زمین یا آنچه آن طرفِ آبی­‌ها به آن اتمسفر می­‌گویند. صنایع گسترده و گازهای گلخانه‌­ای به ویژه دی­‌اکسید کربن، دمای میانگین کره زمین را افزایش داده‌­اند. در نتیجه اگر چه بارش­‌ها کمتر شده، به علت گرما (که فاصله مولکول­‌های آب را بیشتر می­‌کند) یخچال­‌ها در دو قطب، ذوب شده و سطح آب­‌های آزاد در حال بالاآمدن است. پس بسیاری از شهرهای ساحلی باید سکنه خود را تخلیه کنند. تناقض دیگر این است که این تغییرات موجب خشکی در برخی قسمت­‌های کره زمین شده و راه‌­افتادن طوفان و سیل در قسمت­‌های دیگر شده است.

عواقب وخیم کم‌­آبی

سه پیامد اصلی برای کم‌­آبی وجود دارد که هر روز در حال گسترش است:

· مرگ و بیماری انسان­‌ها: پیشتر در این مورد گفته شد، اما اضافه می­‌کنیم طبق برآورد سازمان ملل، با روند فعلی تا سال 2025 حدود دو سوم جمعیت جهان با تهدید کم‌­آبی و 1.8 میلیارد نفر با مصیبت بی­‌آبی روبرو خواهند بود. جدا از این، کم­‌آبی موجب کاهش محصول کشاورزی و فعالیت صنایع می­‌شود که به صورت غیرمستقیم بر زندگی انسان­‌ها اثر منفی می‌­گذارد.

· نابودی زیست‌­بوم­‌ها و کاهش تنوع زیستی: در 20 سال اخیر بیش از نصف تالاب­‌های کره زمین خشک شده است تالاب­‌ها برخلاف تصور اولیه، زمین­‌های بسیار بابرکتی هستند، یعنی اولاً محل تغذیه، رشد و زندگیِ بسیاری از پستانداران، پرندگان، ماهی‌­ها و بی‌­مهره‌گان هستند، ثانیاً منبع کشت برنج محسوب می‌­شوند که برای تغذیه جمعیت جهان جایگاه کلیدی دارد، ثالثاً آب را تصفیه می­‌کنند و رابعاً در جلوگیری از بروز طوفان و سیل، بسیار کارآمدند.

طی دهه­‌های اخیر، روند کم‌­آبی به حدی رسیده که بسیاری از رودخانه­‌ها تنها در چند ماه از سال جریان داشته و بسیاری از دریاچه­‌ها دائماً کوچکتر می­‌شوند. دریاچه آرال در سه دهه اخیر وسعتی چون دریاچه میشیگان آمریکا را از دست داده است. هم کاهش آب آن، هم استفاده از آن در کشاورزی و هم آلوده­‌شدنش موجب غلظت نمک در آن شده است. از بین‌­رفتن دریاچه­‌هایی که این چنین بواسطه فعالیت­ انسان­‌ها تخریب می‌شوند، ناگهان سوپاپ اطمینان یک منطقه را از آن می­‌گیرد، در نتیجه مرگ و میر انسان­‌ها و نابودی گونه‌­های جانوری افزایش می­‌یابد.

· وقوع جنگ آب میان کشورها: بیشتر ما ایرانی­‌ها از بزرگترهایمان که شغل اصلی­شان کشاورزی بوده است، چیزهایی در مورد منازعه ده بالا و ده پایین بر سر سهم آب شنیده‌­ایم، در مورد آن خوانده‌­ایم ویا متأسفانه آن را تجربه کرده‌­ایم. اکنون این مسأله را در عرض و طول دهکده جهانی تصور کنید که هر روز استراتژیست­‌ها از خطر وقوع «جنگ آب» خبر می‌­دهند. حتی هیلاری کلینتون وزیر خارجه وقت آمریکا در سال 2012 میلادی اعلام کرد:«این تهدیدها واقعی است و دغدغه‌­های جدی در حوزه امنیت ملی ایجاد می‌­کند.»

متأسفانه طبق برآوردها کمبود آب در نقاطی جدی­‌تر خواهد بود که هم­‌اکنون نیز دچار منازعات سیاسی هستند. به نظر می­‌ر‌‌سد هم­ اکنون یکی از علل عمده تصاحب بلندی‌های جولان توسط رژیم صهیونیستی تأمین امنیت آب برای صهونیست­‌ها است. منازعه سنگال و موریتانی بر سر رود سنگال و مناقشات سوریه و عراق بر سر فرات در چند دهه اخیر نیز، از اولین نشانه‌­های وقوع جنگ آب در آینده نزدیک است. جالب اینجاست که یکی از معروف­ترین جنگ‌­های آب بر سر دجله و فرات رخ داده است. 2025 سال پیش از میلاد در همین منطقه (استان ذی­قار کنونی در عراق) دو شهر سومری با نام‌­های اوما و لاگاش با فاصله حدود 30 کلیومتر از یکدیگر قرار داشتند که پس از منازعات متمادی، قراردادی بر سر استفاده از حق‌آبه این رودخانه­‌ها و کشاورزی بر زمین­‌های حاصلخیز اطراف آن بسته بودند. با تجاوز اوما از این قرارداد، لاگاش به آن شهر حمله کرد و پادشاه آن را شکست داد. در حکاکی­‌های سنگیِ آن منطقه، تصویر لاشخورهایی در حال پرواز نقش بسته که سر بریده‌­شده سربازان اوما را به دندان گرفته‌اند. آیا دوباره چنین جنگ‌­هایی در انتظار مردم جهان است؟

همه این پیام‌ها و تهدیدها موجب شده حتی شرکت­‌های خصوصی نیز دست بکار شوند تا بلکه خود را تبرئه کنند. طبق گزارش آژانس جهانیِ آب، از سال 2011 میلادی تا کنون بیش از 84 میلیارد دلار توسط این شرکت­‌ها در سراسر جهان برای حفظ و مدیریت آب مصرفی خود سرمایه‌­گذاری کرده‌اند.

کمبود آب، چه سابقه‌­ای در ایران دارد؟

شاید وقتی کوروش پادشاه هخامنشی در مورد ایران دعا کرد که «خداوندا این سرزمین را از دشمن، خشکسالی و دروغ محفوظ بدار» در ذهنش خاطره خشکسالی‌­هایی که دیده یا از پدرانش شنیده بود، مرور می­‌کرد. بنابراین کمبود آب در ایران چیز جدیدی نیست. با این حال ما به آخرین دوره خشکسالی، یعنی خشکسالی در چند دهه اخیر نظر داریم که البته از سال 1386 شدت بیشتری یافته است.

بیش از 50 سال پیش در 1971 میلادی اجلاسی بین‌­المللی در رامسر برگزار شد و طی آن نمایندگان دولت­‌ها کنوانسیونی را با نام «مرداب­‌ها و اهمیت بین­‌المللی آن به ویژه پرندگان زیستگاه» به امضا رساندند. این قرارداد از آن پس به «کنوانسیون رامسر» معروف شد که هدف از آن حفظ مرداب­‌ها به دلیل عملکردهای زیست­‌محیطی حیاتی آن است. این کنوانسیون با 5 سازمان بین­‌المللی به ویژه «سازمان حیات وحش جهان» (WWF) همکاری می­‌کند که هدف عمده آنها مقابله با کم‌­آبی و حفظ گونه­‌های پرندگان است. تا کنون 2000 محل با جایگاه بین‌­المللی شناسایی شده‌­اند. این بدان­ معنا است که از دست‌­رفتن تالاب در یک کشور، در واقع همه کشورهای جهان را در هر جای کره زمین متأثر می­‌سازد. کنوانسیون رامسر دولت­‌های عضو را متعهد می‌­سازد نسبت به این وظیفه بین‌­المللی یعنی حفظ تالاب­‌های خود و گونه­‌های جانوری آن از نابودی و آلودگی، همه تلاش خود را بکار گیرند.

زیست­‌بوم منطقه را نیز باید یکی از ریشه‌­های کم­‌آبی ایران دانست. چند دهه است که خاورمیانه بیش از سایر نقاط جهان با مشکل کم‌­آبی دست و پنجه نرم می­‌کند. طبق برآورد سازمان ملل تا سال 2025 میلادی 30 کشور با مشکل جدی کم‌­آبی روبرو خواهند بود که 18 مورد آن در همین حوالی است، مثل مصر، اسرائیل، سومالی و یمن. ایران نیز مانند سوریه، اردن و عراق جداً با معضل بیابان‌­زایی روبرو است. اردن در سالیان اخیر به شدت با کمبود آب­‌های زیرزمینی مواجه شد و در نتیجه 30% به هزینه آب مصرفی افزود. عربستان نیز بر اثر کمبود آب­‌های زیرزمینی، بالاخره تصمیم­ گرفت قید خودکفایی را زده، سطح زیر کشت خود را تا سال 2016 میلادی کاهش داده و بجای آن 15 میلیون تن گندم، برنج و ذرت وارد کند.

طبق گزارش بانک جهانی، ایران از میان 192 کشور جهان در جایگاه 62 از لحاظ منابع آبی قرار دارد (129 میلیارد متر مکعب) اما با توجه به جمعیت بالای کشور ما، سرانه منابع آب در کشور ما از 122 کشور دنیا کمتر است.میانگین سرانه منابع آب در جهان 3.6  برابر ایران است.

عیسی کلانتری از وزرای سابق کشاورزی با تأکید بر وضعیت وخیم ایران در حوزه آب، می­‌گوید «اگر تخریب سریع و شگفت‌­آور منابع آب زیرزمینی با روند کنونی ادامه یابد، ایران با تاریخ هفت‌­هزارساله‌­اش تا 20 سال دیگر غیرقابل سکونت خواهد بود.» وی افزوده است این کم­‌آبی تهدید بزرگتری از بحران هسته­‌ای، اسرائیل یا آمریکا برای ایران است.

مهمترین عوامل کمبود آب در ایران کنونی چیست؟

اولین مرحله برای شناخت این پدیده شوم، بررسی مهم­ترین عوامل آن است:

· جغرافیای خشک و وابسته به بارش: گفتیم که زیست‌­بوم خاورمیانه که ما در آن قرار داریم، یکی از ریشه­‌های اصلی خشکسالی است اما در اینجا به یک مشکل خاص یعنی وابستگی ایران به بارشی که دائماً از آن کاسته می­‌شود، برمی­‌خوریم. 85% از وسعت کشور در منطقه فراخشک، خشک و نیمه‌­خشک قرار دارد. به بیان دیگر ایران شامل یک فلات مرکزی خشک است که از نظر تغذیه آبی، کاملاً وابسته به دو رشته‌­کوه البزر و زاگرس است (دو استثنا در این مورد، جلگه مازندران و خوزستان است). رودخانه‌­ها عموماً از این دو رشته­‌کوه سرچشمه می‌­گیرند و ذخایر آبی نیز در فصول گرم، همان برف و یخی است که در ارتفاعات این دو از زمستان سال گذشته باقی مانده است.

حالا تصور کنید نه تنها میزان بارش در ایران یک­‌سوم میانگین جهانی است، بلکه در سال­‌های اخیر دائماً از کاهش میزان بارش خبرهایی بگوش می‌رسد و ارقام مختلفی اعلام می­‌شود. همین دو ماه پیش توکلی نماینده مجلس در شورای عالی آب اعلام کرد در چند سال گذشته 20 تا 25% از بارش­‌ها کاسته شده است. البته هر شهر و شهرستانی وضعیت خاص خود را دارد. مثلاً فرماندار بانه ابتدای امسال از کاهش 18 درصدی بارش در این منطقه خبر داد که در نتیجه آن، حجم آب سد سبدلوی بانه از 3 میلیون و 200 هزار متر مکعب در سال 1391، به یک میلیون و 200 هزار کاهش یافته است. این مسأله بسیاری از کشاورزان منطقه را با مشکل مواجه ساخته است.

· هدررفتن آب در کشاورزی: آبیاری غرقابی در ایران و کشت نامناسب یکی از معضلات ما و بسیاری از کشورهای خاورمیانه است. 85% از آب مصرفی خاورمیانه در بخش کشاورزی مصرف می­‌شود که این عدد در ایران به 90% می‌­رسد. این در حالی است که کشاورزی تنها 15% از تولید ایران را شامل می­‌شود. درست است که یکی از علل مصرف بالای آب در کشاورزی این منطقه، آب و هوای خشک آن است، اما می‌­توان با روش‌­های نوین از این میزان مصرف کاست، بدون اینکه که دچار کاهش محصولات کشاورزی شویم.

متأسفانه کشاورزان زحمتکش ما در بسیاری از بخش‌­های کشور، هنوز اطلاع کاملی از آبیاری جدید نداشته یا سرمایه و یا تمایل لازم را برای بهره‌گیری از آن ندارند. با وجود شعارهای دولت یازدهم مبنی بر اصلاح کشاورزی و حل مشکل کم­‌آبی، تحریم نفتی و کمبود بودجه مجال چندانی برای مسؤولان باقی نگذاشته است. "فایننشال تایمز" در مقاله خود پیرامون کم­‌آبی در ایران، اصلاح نظام کشاورزی ایران را در یک دهه آتی نیازمند سرمایه­‌گذاری 100 میلیارد دلاری دانسته است.

· استفاده غیراصولی از آب­های زیرزمینی: یکی از مهم­ترین ذخیره‌­های آبی ایران، آب­‌های زیرزمینی هستند که از دیرباز به وسیله قنات در فلات مرکزی حفظ شده و جریان می‌­یافت. متأسفانه بر اثر کاهش بارش، بسیاری از کشاورزان و واحدهای صنعتی مجبور به حفر چاه‌­های غیرمجاز و آبکشی بیش از حد از آن شده‌­اند که شاید یکی دو سال مشکل آنها را حل کند، اما به مرور بر مشکلات آنها می­‌افزاید. زیرا آب­‌های زیرزمینی، آب­‌های سطحی و بارش در یک چرخه قرار دارند و استفاده غیراصولی از هر کدام، بلافاصله اثر منفی بر دو مورد دیگر دارد. چهار دهه پیش تنها 50 هزار حلقه چاه در ایران وجود داشت که سالانه حدود 9 میلیارد متر مکعب از آنها برداشت می­‌شد، اما اکنون بیش از 650 هزار حلقه ایجاد شده که سالانه بیش از 60 میلیارد متر مکعب از آنها برداشت می‌­شود!

فایننشال تایمز ضمن نقل قول از کاوه مدنی استاد ایرانی در دانشگاه دولتی لندن می­‌نویسد ایران از 2000 سال پیش صنعت قنات را به دنیا معرفی کرده، اما متأسفانه بر اثر افزایش جمعیت، رشد مراکز صنعتی در فلات مرکزی، پمپاژ آب از آب‌­های زیرزمینی به صورت غیرقانونی و غیراصولی و نهایتاً تغییرات کلی در آب و هوا، 36 هزار رشته قنات­ در ایران خشکیده و مقنی‌­ها نیز با افراد جوان جایگزین نشده‌­اند. برای مثال در 50 سال اخیر 40 قنات در جنوب تهران متروک شده و به جای آن 1400 پمپ مشغول آبرسانی به سبزی­کاران و جمعیتِ رو به رشد است. البته نگهداری قنات‌­ها نیز کم‌خرج نیست. تنها لایروبی قنات 7 کیلومتری کریم‌­آباد در جنوب تهران، سالانه 50 میلیون هزینه دارد.

نماینده مجلس در شورالی عالی آب در این مورد می­‌گوید:«اثر منفی برداشت‌های بی رویه آب روی آبدهی چاه‌ها و ممنوعه شدن دشت‌ها بسیار فزاینده بوده است تا جایی که متوسط آبدهی چاه‌­ها تقریبا به یک سوم رسیده است... کاهش ذخایر آب زیرزمینی و افت سطح آب باعث کاهش زه‌کشی رودخانه‌ها و تخلیه چشمه‌ها و زه‌­آب‌های دشت‌ها به رودخانه‌ها شده است و به همین خاطر در جریان سطحی در رودخانه‌ها با وجود بارندگی حدود نرمال در برخی از حوضه‌های آبریز با کاهش شدید مواجه هستیم و یکی از دلایل خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور همین امر است.»

· افزایش بی­‌رویه جمعیت و مصرف آب در واحدهای مسکونی: ابتدای سال جاری، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا اعلام کرد مصرف آب در تهران، اراک، اصفهان، اراک، شیراز، قزوین، قم، کرج، کرمان، مشهد، همدان و یزد بیش از مخازن آب در این شهرها است. این در حالی است که 517 شهر دیگر نیز مصرفی برابر با مخازن خود دارند و اگر همین روند ادامه پیدا کند، آنها هم با همین مشکل مواجه خواهند شد. لازم به ذکر است 5 میلیون مشترک روستایی و 14 میلیون مشترک شهری در ایران وجود دارد. این جدا از واحدهای تجاری، صنعتی و کشاورزی است.

افزایش جمعیت موجب شده بسیاری از رودخانه­‌ها با کمبود آب و حتی خشکی فصلی مواجه شوند. در این مورد می­‌توان انتقال آب زاینده‌­رود برای مصرف شهرهای اطراف و در نتیجه خشک­‌شدن آن در سال 1379 اشاره کرد. اخیراً نیز مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور از خشک‌شدن سد لار و لتیان خبر داد که آب شرق تهران را تأمین می­‌کنند. لازم به ذکر است است هم‌­اکنون آب 3057 مشترک پرمصرف در تهران به مدت 7 ساعت در طول روز قطع می‌شود.

· لوله­‌کشی غیراستاندارد در مناطق شهری: همین الآن که گزارش حاضر را می­‌خوانید، طبق آمار رسمی، 30% از آب تصفیه­‌شده به دلیل فرسودگی لوله­‌ها هدر می­رود. جدا از این، آب لوله­‌کشی در شهرهای ما تنها به صورت تصفیه‌­شده ارائه می­‌شود و مردم مجبورند برای آبیاری باغچه­ و شستن حیاط و خودرو خود نیز از همان آب شیرین استفاده کنند. در این مورد تنها وزارت نیرو و شرکت آبفا باید برای رفع این معضل اقدام کنند. زاهدان، کاشان و بجستان از شهرهایی هستند که توزیع دوگانه آب را تجربه کرد‌ه‌­اند و می­‌توان از این تجربه برای انتخاب بهترین راه، سود جست.

· تغییرات آب و هوایی در کره زمین که پیش‌­تر توضیح داده شد، اما به نظر می‌­رسد با توجه به مواردی که گفته شد، نمی‌­توان همه تقصیر را گردن کره زمین انداخت!

نتایج کمبود آب در ایران چیست؟

· عدم دسترسی مردم به آب: بسیاری از مردم به آب شرب سالم دسترسی ندارند یا باید از تانکرها آب دریافت کنند. رئیس شورای شهر چالوس ادعا می­‌کند 80% از مردم شهر هچیرود به دلیل کاهش شدید آب در چاه‌­ها و قطع آب لوله‌­کشی با بحران روبرو بوده و تانکرها به آنان آب می‌رسانند. این مسأله به بروز نارضایتی­‌هایی منجر شده است. فرشاد جعفری رئیس شورای شهر کلاردشت نیز از کمبود آب آشامیدنی در تابستان به دلیل فرسودگی لوله‌­ها و حضور گردشگران خبر داد و افزود 8 روستا از 19 روستای این منطقه از طریق تانکر، آب دریافت می­‌کنند. مدیر عامل آب و فاضلاب شهرستان رامسر نیز از قطعی آب در شب‌­ها برای مناطق جواهرده، اربه کله، لرسانور و هفت شهیدان خبر داد. مدیرعامل آب استان مازندران علت اصلی این مشکلات را کاهش 30 درصدی بارش و آبدهی رودخانه‌­ها دانست. حمیدرضا جانباز مشاور وزیر نیرو اخیراً اعلام کرده است به بیش از 7 هزار روستا در کشور با تانکر آبرسانی می‌­شود که برخی از آنها 14 سال است با کم‌­آبی دست و پنجه نرم می­‌کنند.

· تخریب محیط زیست: دریاچه ارومیه و تالاب‌­های مهمی چون هامون و گاوخونی خشک شده‌­اند یا در معرض نابودی قرار دارند. برای مثال فایننشال تایمز در مورد دریاچه ارومیه هشدار داده است که با کاهش سریع ارتفاع آب دریاچه از 1996 تا کنون، میزان ذخایر آن از 31 میلیارد متر مکعب به 1.5 میلیارد رسیده است. 80 هزار پمپ آب زیرزمینی و 37 بند در اطراف دریاچه که عمدتاً برای مصارف کشاورزی است، موجب شده آب ورودی به دریاچه بسیار کاهش یابد. دولت یازدهم از آغاز بکار خود کمیته ویژه‌­ای را برای حل بحران دریاچه ارومیه تشکیل داده است. تالاب هامون نیز در سیستان و بلوچستان که زمانی با دو سه رودخانه پرآب اطرافش، گرمی و خشکی هوای سیستان و بلوچستان را تعدیل می‌­کرد، سال­ها است خشک شده و منبع پراکندگی گردوغبار در منطقه شده است. دولت ایران، بازسازی سد کجکی در افغانستان را علت اصلی کم­‌آبی رود هیرمند و خشکی تالاب هامون می­‌داند، اما ضیایی معاون آب در وزارت آب و انرژی افغانستان بیان داشته که حق‌­آبه ایران کم نشده و علت اصلی روند خشکی رودخانه، کانال­‌ها و چاه‌­هایی است که در امتداد هیرمند و شهرهای اطراف آن در ایران حفر شده است. به نظر می‌­رسد باز هم پای سوءمدیریت در میان است نه تحریم­‌های بین­‌المللی!

· کاهش آب­‌های سطحی: بسیاری از رودخانه­‌های مهم تنها در فصول خاصی از سال جریان دارند و یا به کلی خشک شد‌ه­‌اند. در این مورد می‌توان علاوه بر زاینده­‌رود، از رودخانه قره­‌سو در استان اردبیل نام برد که با وجود 285 کلیومتر طول از رشته‌­کوه تالش تا روخانه مرزی ارس، دست‌به‌گریبانِ خشکسالی است و به حالت نیمه­‌خشک درآمده است. رودخانه قزل­اوزن و تالوار نیز در شهرستان بیجار در معرض خشکی کامل قرار گرفته است. عفیفی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان با بیان این معضل، علت اصلی آن را برداشت غیرقانونی آب توسط کشاورزان و باغداران و مدیریت نامطلوب بر منابع آبی دانست.

· مرگ گونه­‌های جانوری: بسیاری از گونه‌­های جانوری یا از بین رفته‌­اند یا دست­کم از ایران رخت بربسته­‌اند، مانند آهو و میش­‌مرغ در استان کردستان که متأسفانه علاوه بر خشکسالی و بیابان­‌زایی، صید بی­‌رویه نیز بلای جان­شان شده است. بر اثر خشکی زاینده‌­رود و در نتیجه آن، خشک‌شدن تالاب گاوخونی که اکنون تنها زه‌آب برخی زمین­‌های کشاورزی اطراف را دریافت می‌­کند، دیگر پرندگان مهاجری که از روسیه و قفقاز به جنوب کشور می‌­رفتند، در این تالاب اقامت نمی‌­کنند. به عنوان مثالی دیگر باید از ماهی‌­های رودخانه قره­‌سو در مشکین­‌شهر نام برد که بر اثر خشکی رودخانه ناشی از خشکسالی و بهره­‌برداریِ بیش از حد برای مصارف کشاورزی، در چند ماه اخیر تلف شدند. مدیر کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل، این ماهیان را شامل ماهی سیاه، سس‌ماهی، ماهی برکه‌­ای، شاه­‌کولی و کپور ماهی دانست.

· بیابان­‌زایی و گردوغبار: خشک­‌شدن زمین، جنگل‌­زدایی و بیابان­‌زایی علاوه بر تخریب زمین، موجب گسترش گردوغبار در فضای کشور شده است. لازم به ذکر است یکی از علل دیگر بیابان­‌زایی، کشت بیش از حد در یک زمین توسط کشاورزان و چرای بیش از حد دام در آن است. تنها در اصفهان، ده­‌ها هزار هکتار از زمین­‌های کشاورزی خشک شده و حدود 500 میلیون اصله درخت در چند سال اخیر از بین رفته است. به گفته مدیر کل سازمان حفاظت محیط زیست استان اصفهان، خشک­شدن تالاب گاوخونی وضعیتی را ایجاد کرده که با وزش هر باد، گرد و غبار در مناطق اطراف آن حتی شهر اصفهان پراکنده می‌­شود، جدا از اینکه شوربودن این گردوغبار و نشستن آن بر زمین­‌های کشاورزی اطراف، بر باردهی زمین­‌های کشاورزی نیز اثر منفی گذاشته است.

· کاهش محصولات: بر اثر خشک­‌شدن چاه­‌ها، 10% از تولید غلات طی سال 1386 تا 1391 شمسی کاسته شد. هم‌­اکنون نیز یک­‌چهارم زمین‌های زیرِکشت با استفاده غیراصولی و بیش­‌ازحد از آب­‌های زیرزمینی سر پاست که عواقب ناگوار خود را در سال­‌های بعد نشان خواهد داد.

· بیکاری و معضلات اجتماعی: بسیاری از کشاروزان بر اثر کم‌­آبی مجبورند به کشت دیم دست بزنند یا کشاورزی خود را تعطیل کنند. برای مثال با خشک­‌شدن زاینده‌­رود، کشاورزان اصفهان (حدود 2 میلیون نفر) به ویژه در شرق این استان با معضل جدی مواجه شده‌­اند و بسیاری از آنها به علت بیکاری مجبور شده‌­اند کشاورزی را رها کرده و عجالتاً به کارهای دیگری بپردازند.

تمدن­هایی که کمبود آب را جدی نگرفتند و ...

بی‌­آبی چیز جدیدی نیست. تمدن­‌هایی بوده‌­اند که صدها سال عمر کرده‌­اند و آثار فاخری از خود برجای گذاشته‌­اند که هنوز دانشمندان را در حیرت خود نگه داشته است. اما بر اثر تغییرات آب و هوا و کمبود آب، رخت از تاریخ بربسته‌­اند و صفحات آن را به تمدن­‌های بعدی سپرده‌­اند.

شاید عجیب­ترین مورد، تمدن دره سند باشد. هنوز این سرزمین که از هند تا ایران کشیده می‌­شده است، پر از جلگه­‌های معروف و سرسبز است و گاهی از وفور باران در سیل فرومی‌­غلتد. اما تمدن دره سند 3000 سال پیش نابود شد. دانشمندان علت اصلی آن را تغییر الگوی باران و کاهش محصول می­‌دانند. طبیعی است جمعیت 5 میلیونی آن که در دوره خود عدد بسیار بزرگی بوده و دست­کم 10% جمعیت جهان محسوب می‌­شده، نیازمند آب و غذای فراوانی بوده است. هم‌­اکنون نیز یکی از مشکلات اصلی در کم‌­آبی، جمعیت زیاد کره زمین است.

یکی دیگر از تمدن­هایی که تغییرات آب و هوایی را دست­کم گرفته و مانند بشر امروزی، با وجود این‌­همه تهدید طبیعی به کشتار یکدیگر افتادند، تمدن معروف مایا در آمریکایی مرکزی است. شهرها، خیابان­ها، بناهای تاریخی با مهندسی پیشرفته، زمین­های وسیعِ زیر کشت، کاربرد وسیع ریاضی و نگارش و تقویم و ... هر کسی را به تحسین وا­می­‌دارد. شهرهای تمدن مایا در حدود 900 میلادی از سکنه خالی شد و اکنون تنها زبان مایایی و برخی سنن آن به جا مانده است.

آب واقعاً مایه حیات است و ارزش آن را زمانی حس می­کنیم که آن را از دست می­‌دهیم. علت آن این است که هیچ چیز جای آب را نمی­‌گیرد. کاش به صورت طبیعی دچار فقدان آن می­‌شدیم. مشکل اینجا است که خدا همیشه نعمت می­‌دهد و این ما هستیم که از آن بد استفاده می‌­کنیم.

به هر حال چالشی که ما با آن روبرو هستیم، یافتن راه‌­های حفظ، مدیریت و توزیع مناسب منابع آب شیرین است. متأسفانه ایران در بین 133 کشور جهان در رتبه­‌بندی مدیریت منابع آب، بر پله 132 ایستاده است. واشنگتن­‌پست سه نشانه مدیریت ناکارآمد بر منابع آبی را فناوری نامناسب در حوزه کشاورزی، یارانه‌های سنگین دولت بر حوزه آب و فقدان برنامه ریزی بلند مدت می­‌داند.

به نظر می­‌رسد باید برای کاهش مصرف آب از روش‌­های متنوعی بهره گرفت و الا به زودی با مشکلات لاعلاجی روبرو خواهیم بود:

· آگاهی­‌بخشی: اولین قدم آن است که همه بدانند مشکل آب دامن آنها را نیز خواهد گرفت. «همه» شامل مردم، نخبگان و مسئولان دولتی می‌شود.

· همکاری جهانی: مشکل کم‌­آبی یکی از مشکلات بین­‌المللی است یعنی هم علل آن و هم پیامدهایش از مرزها می­‌گذرد بنابر این جز از طرق بین‌­المللی قابل حل نیست.

· پیشگیری از گسترش کم­‌آبی با وضع مقررات سخت، ابتکارات علمی و تلاش سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن): درخواست رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در شهریور سال جاری برای تشکیل اتاق­‌های فکر میان نمایندگان دولت و تشکل­‌های مردم­‌نهاد و همچنین تأکید وی بر لزوم تلاش برای بکارگیری ایده‌­های دانشگاهی برای حل مشکل کم‌­آبی، طلیعه اقدامات مثبت در این زمینه است. خانم ابتکار همچنین به دستور دولت به صنایع بزرگ برای نصب تجهیزات مناسب خبر داد و هشدار داد در صورت عدم تعامل مثبت آنها تا آخر سال جاری، تذکر دریافت کرده و حتی شاید برخی از آنها تعطیل شوند. باید دید آیا این ضرب‌­الاجل دولت نیز مانند ضرب­‌الاجل نیروی انتظامی به خودروسازان برای ارتقای استانداردهای خود دائماً تمدید خواهد شد یا نه! اگر در کشور ما سمن­‌ها از قدرت عمل بیشتری برخوردار شوند، می­‌توانند با درخواست تحریم کالاهای شرکتی که از روش‌­های ضدمحیط­‌زیستی در تولید محصول خود بهره می‌­گیرد، آن شرکت را مجبور به تغییر روش خود می­‌کردند.

· وجود یک نظام جامع و اولویت­­‌گذاری بر اصلاح بخش کشاورزی: فشار زیاد بر شهروندان برای صرفه­‌جویی در مصرف آب، در کشوری چون ایالات متحده صحیح است که حدود نیمی از مصرف آب به واحدهای مسکونی برمی­‌گردد. اما در ایران 90% آب توسط بخش کشاورزی مصرف می‌شود و حتی اگر همه مردم در خانه­‌های خود و حتی واحدهای تجاری و صنعتی صرفه‌­جویی کنند، مشکلی حل نمی­‌شود. پس دولت و صداوسیما به جای این­گونه اقدامات و تبلیغات یا انداختن تقصیر به گردن کشورهای همسایه یا کره زمین، بهتر است هر چه زودتر راه چاره‌­ای برای اصلاح نظام کشاورزی در ایران ابداع کنند. به نظر می‌­رسد علاوه بر روش­‌های نوین آبیاری، محدودسازی کشاورزی در ایران به چند محصول راهبردی و انتقال عمده شاغلان این حوزه به حوزه‌های جدید ‌مانند توریسم و علم و فناوری سه راهکار منطقی و غیرقابل اجتناب برای کشور خشکی مانند ایران است. در واقع ما نیازمند همفکری و همکاری همه در حوزه‌­های مختلف هستیم که تشکیل شورای عالی آب، می­تواند طلیعه آن باشد.

· حرکت به سمت افزایش منابع آبی با سرمایه‌­گذاری در این زمینه: اگر تنها به فکر افزایش منابع آبی باشیم، مثلاً پروژه انتقال آب خلیج فارس را به داخل فلات ایران پیگیری کنیم، علاوه بر اینکه هزینه­‌های سنگینی به صورت سالیانه برای این پروژه و شیرین­‌سازی آب از جیب مردم و دولت خواهد رفت، این کار بدان معنا است که از تغییر خود عاجزیم و تنها می­‌خواهیم همه چیز را با خود هماهنگ کنیم. با این حال اگر مواردی که پیش­تر گفته شد مانند پیشگیری از افزایش مصرف به ویژه در بخش کشاورزی نتیجه نداد، می­توانیم در برخی نواحی ساحلی از شیرین­‌سازی آب استفاده کنیم، یا از برخی کشورهای دیگر آب وارد کنیم. ضمن اینکه می­توان با سیاست‌­های مختلف در بلندمدت به افزایش آب­‌های زیرزمینی و سطحی یاری رساند.

اگر دست روی دست گذاشته و منتظر بقیه باشیم، شاید زودتر از بقیه تلف شویم. فکر سفر به کشورهای دیگر یا اتهام­‌زنی به این و آن را از سر بیرون کنیم و به خود، کشور و آینده‌­مان بیاندیشیم. ظاهراً مجبوریم پیش از اینکه همه گزینه‌­هایمان را از دست بدهیم، عجالتاً یک یا دو گزینه را فدا کنیم.

اين گزارش ها حاکي از آن است که چنانچه روال کنوني ادامه يابد تا حدود 30 سال ديگر آب کافي براي رفع تشنگي مردم جهان و توليد الکتريسيته در اختيار نخواهد بود. اين موضوع به معناي برخورد نيازهاي ضروري ميان تامين آب آشاميدني و تقاضاي انرژي است. در اين پژوهش ها محققاني از دانشگاه آرهوس دانمارک، دانشکده حقوق ورمونت و شرکت CNA آمريکا شرکت داشته اند.

در بسياري از کشورها، نيروگاه هاي توليد برق بزرگ ترين منبع مصرف آب است، چراکه نيروگاه هاي توليد برق به چرخه خنک کننده به منظور عملکرد مناسب خود نياز دارند.

تنها سيستم هاي انرژي که نياز به چرخه خنک کننده ندارند، سيستم هاي بادي و خورشيدي است؛ بنابراين يکي از توصيه هاي اوليه محققان در اين تحقيق جايگزين کردن سيستم هاي قدرت قديمي با سيستم هاي بادي و خورشيدي پايدار است.

از ديگر يافته هاي تعجب آور اين تحقيق اين است که بسياري از نيروگاه ها حتي ميزان آب مورد استفاده براي عملکرد خود را تاکنون ثبت نکرده و از آن اطلاعي ندارند.

پروفسور بنيامين سوواکول، استاد دانشگاه آرهوس مي گويد: اين مشکل بزرگي است که بخش توليد نيرو از ميزان آب مصرفي خود بي اطلاع باشد و همراه با اين واقعيت که ما منابع آبي نامحدودي در اختيار نداريم، چنانچه افراد مسئول بزودي وارد عمل نشوند اين موضوع مي تواند به يک بحران جدي منجر شود.

ترکيب نتايج اين تحقيقات با پيش بيني ها در باره کمبود آب و جمعيت جهان نشان مي دهد تا شش سال ديگر بسياري از مناطق جهان دسترسي به آب آشاميدني سالم نداشته و در حقيقت نتايج نشان مي دهد 30 تا 40 درصد جهان با کم آبي مفرط روبه رو خواهد شد. به گفته محققان، تغييرات آب و هوايي مي توانداين روند را وخيم تر هم بکند.

اين به آن معناست که ما بايد تصميم بگيريم در آينده منابع آبي را کجا مصرف کنيم؟ آيا مي خواهيم آن را صرف نگهداري نيروگاه ها کرده يا به عنوان آب آشاميدني مصرف کنيم؟ چراکه آب کافي براي تامين هر دو بخش وجود ندارد.

در اين گزارش محققان شش توصيه کلي را به منظور متوقف کردن روند کنوني و غلبه بر بحران کم آبي در جهان به تصميم گيرندگان ارائه کرده اند:

1 ـ ارتقاي بهره وري انرژي 2 ـ پژوهش هاي بهتر به منظور جايگزيني چرخه هاي خنک کننده 3 ـ ثبت ميزان آب مورد استفاده نيروگاه ها 4 ـ سرمايه گذاري عظيم روي انرژي باد 5 ـ سرمايه گذاري عظيم روي انرژي خورشيد 6 ـ رهاسازي تسهيلات سوخت فسيلي در مکان هايي که در مضيقه آب هستند و تقريبا نيمي از سياره زمين را در بر مي گيرد.

گروهي از محققان تحقيقات خود را با تمرکز بر چهار مطالعه موردي مختلف به ترتيب در فرانسه، ايالات متحده، چين و هند انجام دادند. آنها به جاي بررسي اوضاع در سطح ملي، روي بخش کوچک تري مانند بخش هاي خاص و تامين کنندگان انرژي تمرکز کردند. گام اول شناسايي نيازهاي انرژي کنوني بود و پس از آن پيش بيني تا 30 سال آينده را انجام دادند که بيشتر نتايج تعجب آور بود. در هر چهار مورد، نتايج نشان مي داد که ما نمي توانيم به روند کنوني توليد برق ادامه داده و نياز به آب آشاميدني را هم برطرف کنيم. پروفسور سوواکوال مي گويد: اگر ما به شکل کنوني به کار خود ادامه دهيم، نمي توانيم بر کمبود آب فائق آييم؛ حتي اگر آب مجاني باشد؛ چراکه موضوع قيمت آب نيست. هيچ زماني براي تلف کردن نداريم و نياز است از همين الان وارد عمل شويم

آب‌ یكی‌ از بزرگترین‌ چالش‌های‌ قرن‌ حاضر است‌ كه‌ می‌تواند در آینده‌ بسیار نزدیك‌ سرمنشا بسیاری‌ از تحولات‌ مثبت‌ و جهان‌ قرار گیرد. در گذشته‌ مشكلات‌ و مسائل‌ آن‌ در مقیاس‌ محلی‌ مطرح‌ بود، اما اكنون‌ این‌ مشكلات‌ در مقیاس‌های‌ ملی‌ و حتی‌ جهانی‌ بروز می‌كند. مقدار آب‌ تجدید شونده‌یی‌ كه‌ كره‌ زمین‌ هم‌اكنون‌ دریافت‌ می‌كند، معادل‌ همان‌ میزان‌ ثابتی‌ است‌ كه‌ هزاران‌ سال‌ پیش‌، دریافت‌ می‌داشته‌ است‌. معهذا مقدار سرانه‌ مصرف‌ آب‌ بشدت‌ در حال‌ افزایش‌ است‌. در مدت‌ ۴۰ سال‌ گذشته‌، مصارف‌ آب‌ در سطح‌ دنیا سه‌ برابر شده‌ است‌. در سال‌ ۱۹۵۰ تنها ۸۳ شهر با جمعیت‌ بیش‌ از یك‌ میلیون‌ نفر در سطح‌ دنیا وجود داشت‌، در حالی‌ كه‌ این‌ تعداد در سال‌ ۱۹۹۵ به‌ ۲۸۰ شهر رسیده‌ است‌. افزایش‌ جمعیت‌ آثار منفی‌ بسیاری‌ را به‌ ارمغان‌ آورده‌ است‌ كه‌ در راس‌ آن‌ تخریب‌ و آلودگی‌ منابع‌ آب‌ و محیط‌ زیست‌ است‌. در حال‌ حاضر منابع‌ آب‌ شیرین‌ از یك‌ منبع‌ تجدید شونده‌ به‌ منبع‌ نیمه‌ تجدید شونده‌ میرا در حال‌ تبدیل‌ است‌.
سالانه‌ دو میلیارد نفر در جهان‌ به‌ نوعی‌ تحت‌ تاثیر بیماری‌های‌ ناشی‌ از آب‌ هستند و ۴ میلیون‌ نفر كودك‌، جان‌ خود را بدین‌ طریق‌ از دست‌ می‌دهند. هم‌اكنون‌ به‌ دلیل‌ كمبود آب‌، ۷۰ منطقه‌ در سطح‌ جهان‌ به‌ عنوان‌ كانون‌های‌ بحران‌ از دیدگاه‌ آب‌ شناخته‌ شده‌اند.
در حال‌ حاضر بین‌ توان‌ تامین‌ آب‌ و شدت‌ تقاضا در جهان‌ خلایی‌ وجود دارد كه‌ بحران‌ آفرین‌ است‌. هنگامی‌ كه‌ این‌ عدم‌ تعادل‌ با مجموعه‌ راهكارهای‌ مدیریتی‌ قابل‌ مهار نباشد زبان‌ مفاهمه‌ آب‌ در بعد منطقه‌یی‌، ملی‌ و جهانی‌ تبدیل‌ به‌ زبان‌ مخاصمه‌ خواهد شد.
منابع‌ آبی‌ در كشور ما در مرحله‌ بحرانی‌ قرار دارد و مشكل‌ كمبود آب‌ و كیفیت‌ آن‌ مسائل‌ عدیده‌یی‌ را برای‌ مسئولان‌ ذی‌ربط‌ و كارشناسان‌ امر به‌ وجود آورده‌ است‌. با توجه‌ به‌ رشد جمعیت‌ در ایران‌، سرانه‌ سالانه‌ منابع‌ آب‌ تجدید شونده‌ كه‌ در سال‌ ۱۳۳۵، ۷ متر مكعب‌ بوده‌ است‌، در سال‌ ۱۳۷۵ به‌ ۲۰۰۰ متر مكعب‌ كاهش‌ یافته‌ و پیش‌بینی‌ می‌شود كه‌ تا سال‌ ۱۴۰۰ به‌ حدود ۸۰۰ متر مكعب‌ كاهش‌ یابد كه‌ این‌ میزان‌ پایین‌تر از مرز كم‌آبی‌ (۱۰۰۰ مترمكعب) است‌. هزینه‌های‌ بالای‌ تامین‌، انتقال‌ وتوزیع‌ آب‌، افزایش‌ بی‌رویه‌ مصرف‌ و منابع‌ محدود آب‌ قابل‌ دسترس‌، در آینده‌ بسیار نزدیك‌، كشور را با بحران‌های‌ جدی‌ مواجه‌ می‌سازد. با توجه‌ به‌ تقسیم‌بندی‌ سازمان‌ ملل‌ متحد، كشور ایران‌ در سال‌ ۱۴۰۰، نه‌ تنها شرایط‌ تنش‌ و فشار ناشی‌ از كمبود آب‌ را تجربه‌ خواهد كرد، بلكه‌ وارد شرایط‌ كمیابی‌ شدید آب‌ می‌گردد، از هم‌اكنون‌ در سال‌های‌ خشك‌، شاهد كمبود و بحران‌ آب‌ هستیم‌ كه‌ می‌تواند نه‌ تنها خسارات‌ اقتصادی‌ بلكه‌ تنش‌های‌ اجتماعی‌ سیاسی‌ و مخاطرات‌ بهداشتی‌ برای‌ كشور به‌ بار آورد.
مطالعه‌ و اجرای‌ روش‌های‌ مدیریت‌ تقاضای‌ آب‌ (كاهش‌ تقاضا و مصرف‌، كاهش‌ تلفات‌ آب‌، استفاده‌ مجدد از آب‌ و فاضلاب‌، شیوه‌های‌ جدید توزیع‌ آب‌ در شهر و...) نه‌ تنها فشار بر منابع‌ آب‌ را كاهش‌ داده‌، بلكه‌ كم‌هزینه‌تر از پروژه‌های‌ جدید آب‌ مثل‌ انتقال‌ بین‌ حوزه‌یی‌ از راه‌های‌ دور، احداث‌ سدهای‌ جدید و... بوده‌ و هزینه‌ مدیریت‌ فاضلاب‌ را نیز كاهش‌ می‌دهد.
توزیع‌ غیریكنواخت‌ آب‌ در طول‌ مكان‌ و زمان‌، وجود بیشترین‌ تقاضای‌ آب‌ در زمان‌ وقوع‌ كمترین‌ بارندگی‌، عدم‌ توازن‌ بین‌ عرضه‌ و تقاضای‌ آب‌، افزایش‌ تقاضای‌ آب‌، محدودیت‌ منابع‌ آبی‌ و در بعضی‌ مكان‌ها كاهش‌ آن‌ با تنزل‌ كیفیت‌ آب‌ سفره‌های‌ زیرزمینی‌ به‌ دلیل‌ برداشت‌ بیش‌ از حد مجاز، پیشروی‌ آب‌های‌ شور، دفع‌ غیرصحیح‌ فاضلاب‌های‌ خانگی‌ و پساب‌های‌ صنعتی‌، هزینه‌های‌ تامین‌ آب‌ جدید همراه‌ با رقابت‌ شدید بین‌ گروه‌های‌ مصرف‌كننده‌ آب‌ به‌ دلیل‌ كم‌ بودن‌ منابع‌ آبی‌، اتلاف‌ زیاد آب‌ در بخش‌ كشاورزی‌ و بالا بودن‌ آب‌ به‌ حساب‌ نیامده‌ در بخش‌ شهری‌ و مكانیزم‌ قیمت‌گذاری‌ ناكارآمد از جمله‌ دیگر مشكلات‌ آبی‌ كشور است‌ كه‌ مدیریت‌ منابع‌ آب‌ كشور را پیچیده‌ و با مشكلات‌ زیادی‌ مواجه‌ كرده‌ است‌.
بیش‌ از دو دهه‌ است‌ كه‌ جهان‌ پی‌ برده‌ است‌ كه‌ در مدیریت‌ منابع‌ آب‌ می‌باید بیشتر به‌ مدیریت‌ تقاضا توجه‌ كرده‌ تا مدیریت‌، عرضه‌ بدین‌ منظور كارشناسان‌، مدیریت‌ تلفیقی‌ آب‌ را مطرح‌ كرده‌اند.
مدیریت‌ تلفیقی‌ آب‌، دو سیاست‌ كلی‌ و یك‌ هدف‌ اصلی‌ دارد. سیاست‌های‌ مدیریت‌ تلفیقی‌ عبارتند از:
۱. آب‌ باید به‌ عنوان‌ یك‌ كالای‌ اقتصادی‌، اجتماعی‌ و زیست‌ محیطی‌ مطرح‌ و با آن‌ برخورد شود.
۲. سیاست‌ها و گزینه‌هایی‌ كه‌ مدیریت‌ آب‌ را هدایت‌ می‌كند باید در چارچوبی‌ یكپارچه‌ تحلیل‌ و برنامه‌ریزی‌ شود.
هدف‌ اصلی‌ مدیریت‌ تلفیقی‌ آب‌ این‌ است‌ كه‌ به‌ واسطه‌ این‌ مدیریت‌، توسعه‌ پایدار، كارآمد و عادلانه‌ منابع‌ آب‌ حاصل‌ شود. مبانی‌ مدیریت‌ تلفیقی‌ برپایه‌ تركیب‌پذیری‌ مدیریت‌ تامین‌ بامدیریت‌ تقاضا استوار بوده‌ كه‌ جنبه‌های‌ اجتماعی‌، اقتصادی‌ و زیست‌محیطی‌ را در نظر می‌گیرد.
مصرف‌ و تلفات‌ آب‌ شهری‌
بر طبق‌ برنامه‌ سوم‌ توسعه‌، الگوی‌ مصرف‌ آب‌ هر خانوار ۵/۲۲ متر مكعب‌ در ماه‌ تعیین‌ شده‌ كه‌ در نتیجه‌ هر نفربطور متوسط‌ در شبانه‌روز می‌تواند ۱۵۰ لیتر آب‌ مصرف‌ كند. متاسفانه‌ با توجه‌ به‌ رشد بی‌رویه‌ شهرنشینی‌ در كشور، آمار چند ساله‌ اخیر نیز از مصرف‌ سرانه‌ ۲۵۰ تا ۳۰۰ لیتر در شبانه‌روز (بطور متوسط‌) می‌دهد.
● عامل‌ موثر بر كاهش‌ تقاضای‌ آب‌ شهری‌
در مدیریت‌ تقاضا، روش‌های‌ مناسب‌ برای‌ كاهش‌ تقاضا و مصرف‌ آب‌ شامل‌: كاهش‌ آب‌ به‌ حساب‌ نیامده‌، كاهش‌ فشار آب‌ در شبكه‌، تغییر و اصلاح‌ نوع‌ سیستم‌ توزیع‌ آب‌ در شهر، اصلاح‌ سیستم‌ لوله‌كشی‌ آب‌ منازل‌، استفاده‌ از قطعات‌ و وسایل‌ كاهنده‌ مصرف‌ آب‌، نرخ‌گذاری‌ آب‌ و آموزش‌ صرفه‌جویی‌ در مصارف‌ آب‌ شهری‌ است‌ كه‌ می‌باید از طریق‌ ابزارهای‌ قانونی‌، فنی‌ و نیز برنامه‌های‌ آگاه‌سازی‌، اطلاع‌رسانی‌ و آموزش‌ همگانی‌ بطور فعال‌ و مستمر پیگیری‌ و اجرا شود.
كمبود پتانسیل‌های‌ مدیریت‌ تقاضا، كمبود اطلاعات‌ كافی‌ در مورد عوامل‌ افزایش‌ تقاضا و الگوی‌ بهینه‌ مصرف‌ آب‌، پایین‌ بودن‌ قیمت‌ آب‌، تصور مردم‌ از آب‌ به‌ عنوان‌ یك‌ كالای‌ اجتماعی‌ و ارزانقیمت‌، پایین‌ بودن‌ قابلیت‌ پذیرش‌ جامعه‌ برای‌ اجرای‌ مدیریت‌ تقاضا، عدم‌ همكاری‌ و هماهنگی‌ لازم‌ بین‌ نهادها و سازمان‌های‌ ذی‌ربط‌، مقاومت‌ سازمان‌های‌ متولی‌ آب‌، تغییر در سیستم‌های‌ سنتی‌ خود از جمله‌ موانع‌ برنامه‌ریزی‌ و اجرای‌ فعالیت‌های‌ مدیریت‌ تقاضا می‌باشند. بسیاری‌ از موانع‌ ذكر شده‌ به‌ آسانی‌ و به‌ واسطه‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌، ارتقای‌ آگاهی‌ عمومی‌ و ابزارهای‌ قانونی‌ قابل‌ رفع‌ می‌باشند.
در ایران‌ وضعیت‌ موجود سیستم‌ نرخ‌گذاری‌ آب‌ در درجه‌ اول‌ تحت‌ تاثیر ملاحظات‌ سیاسی‌ اجتماعی‌ می‌باشد و رویكردهای‌ مالی‌ و اقتصادی‌ از درجه‌ اهمیت‌ كمتری‌ برخوردار است‌. در همه‌ استان‌های‌ كشور به‌ جز استان‌ چهارمحال‌ و بختیاری‌، میانگین‌ فروش‌ آب‌ كمتر از قیمت‌ تمام‌ شده‌ آن‌ می‌باشد.
در طی‌ سال‌های‌ ۱۳۶۵ ـ ۱۳۵۵، با افزایش‌ ۲۵ درصدی‌ درآمد خانوارها و افزایش‌ ۴۵ درصدی‌ شاخا بهای‌ كالاها و خدمات‌ ، میانگین‌ قیمت‌ یك‌ متر مكعب‌ آب‌ تنها ۱۴ درصد افزایش‌ یافته‌ است‌.
اطلاع‌رسانی‌ شفاف‌ و افزایش‌ آگاهی‌ مردم‌ در خصوص‌ مسائل‌ مربوط‌ به‌ آب‌ از جمله‌ هزینه‌های‌ اجرایی‌ طرح‌های‌ تامین‌ آب‌، می‌تواند باعث‌ تغییر نگرش‌ در مورد استفاده‌ از آب‌ و صرفه‌جویی‌ هرچه‌ بیشتر آب‌ گردد. اگر مصرف‌كنندگان‌ آب‌ و تصمیم‌گیرندگان‌، اطلاع‌ كافی‌ از هزینه‌های‌ اجتماعی‌ اقتصادی‌ طرح‌های‌ تامین‌ آب‌ داشته‌ باشند (غیراز عواقب‌ و هزینه‌های‌ اجمالی‌ زیست‌ محیطی)، علاقه‌مندی‌ و رویكرد آنان‌ به‌ صرفه‌جویی‌ بیشتر خواهد شد.
موضوع‌ بسیار مهم‌ در مدیریت‌ آب‌ شهرهایی‌ كه‌ انتقال‌ بین‌ حوزه‌یی‌ یا از مسافت‌های‌ طولانی‌ به‌ آنها انجام‌ می‌شود این‌ است‌ كه‌ قبل‌ از طراحی‌، اجرا و بهره‌برداری‌ از این‌ پروژه‌ها، مطالعات‌ جامع‌ آب‌ شهری‌ انجام‌ شود. چراكه‌ با انتقال‌ آب‌ و افزایش‌ مصرف‌ آب‌ این‌ شهرها، مساله‌ كمبود آب‌ فقط‌ در كوتاه‌ مدت‌ حل‌ خواهد شد.
از این‌ رو، انجام‌ مطالعات‌ نحوه‌ مناسب‌ توزیع‌ آب‌ در شهر و دیگر روش‌های‌ مدیریت‌ تقاضا همزمان‌ با عرضه‌ آب‌ بیشتر، گامی‌ است‌ ضروری‌ برای‌ پایداری‌ سیستم‌ آب‌ شهری‌ دراز مدت‌.
● كشاورزی‌
از مجموع‌ ۹۵ میلیارد متر مكعب‌ آب‌ استحصالی‌ سالانه‌ در ایران‌، بیش‌ از ۸۷ میلیارد مترمكعب‌ آن‌ در بخش‌ كشاورزی‌ و برای‌ آبیاری‌ ۵/۷ میلیون‌ هكتار سطح‌ زیر كشت‌ آبی‌ شامل‌ ۳/۶ میلیون‌ هكتار زمین‌ زراعی‌ و ۲/۱ میلیون‌ هكتار باغ‌ مصرف‌ می‌شود.
در حال‌ حاضر راندمان‌ آبیاری‌ كه‌ عمدتاً به‌ صورت‌ غرقابی‌ می‌باشد، بین‌ ۳۰ الی‌ ۴۰ درصد تخمین‌ زده‌ می‌شود و میزان‌ مصرف‌ آب‌ برای‌ آبیاری‌ محصولات‌ مهم‌ كشاورزی‌ نیز در مقایسه‌ با مصرف‌ متوسط‌ جهانی‌ بسیار بالا است‌.
متاسفانه‌ در بخش‌ كشاورزی‌ تاكنون‌ اقدامات‌ به‌ عمل‌ آمده‌ در جهت‌ افزایش‌ راندمان‌ آبیاری‌، به‌ نظر می‌رسد بی‌فایده‌ بوده‌ است‌ و با اینكه‌ بارها كارشناسان‌ امر درخصوص‌ پایین‌ بودن‌ راندمان‌ آبیاری‌ اراضی‌ كشاورزی‌ تذكر داده‌اند ولیكن‌ اتفاق‌ خاصی‌ روی‌ نداده‌ است‌. لذا به‌ نظر می‌رسد متولیان‌ امر در وهله‌ نخست‌ می‌باید نسبت‌ به‌ تعیین‌ الگوهای‌ كشت‌ بهینه‌ متناسب‌ در نقاط‌ مختلف‌ جغرافیایی‌ كشور از میزان‌ بارندگی‌ و نیاز آبی‌ گیاهان‌ اقدام‌ كنند.

مشکلات ناشى از کمبود آب

از ويژگى‌هاى مناطق خشک کمبود آب و محدوديت منابع آب مى‌باشد که اين خود ناشى از ويژگى اقليمى اين مناطق است، به هر حال منابع آب موجود در اين نواحى در زمان ايجاد آنها تاحدى نياز آبى مردم را برطرف مى‌نمود ولى افزايش جمعيت و توسعه شهرها باعث گرديد که مديران شهرى با کمبود آب شهرهى روبه‌رو گردند لذا به بررسى و شناسائى منابع آبى جديد همت گماشتند، و سپس به حفر صدها چاه عميق در نواحى خشک و در مجاورت شهرهاى مختلف در جهت رفع کم آبى اقدام نمودند.

در بسيارى از مواقع همچون شهر تهران ابتدا آب رودخانه کرج که صدها هکتار از اراضى را مى‌توانست سيراب نمايد روانه شبکه آب تهران نمودند و سپس نوبت آب رودخانه جاجرود رسيد که نتيجه آن محروميت تعداد زيادى از روستاهاى دشت ورامين از آب رودخانه مذکور و بيکارى هزاران روستائى و مهاجرت آنها به نقاط شهرى بود و به‌دنبال آن نوبت آب رودخانه لار و انتقال آن به تهران رسيده در حالى‌که رودخانه مذکور مى‌توانست نقش ارزنده‌اى را در جهت آب کشاورزى مازندران ايفاء نمايد.

به هر حال احداث سدها بر روى رودخانه‌ها در نقاط مختلف کشور و حفر صدها چاه در مجاورت شهرها گرچه توانست در مقطعى نياز آبى شهرهاى زيادى را برآورده سازد اما ادامه افزايش جمعيت و توسعه شهرها باعث شده است که در حال حاضر اکثر اين شهرها با مشکل کم‌آبى روبه‌رو گردند و به‌خصوص خشکسالى دو سال اخير سبب شده که در تمامى اين دسته شهرها تأمين آب موردنياز شهروندان مهم‌ترين مشغله فکرى مديران شهرى گرديده است. آنچه که بايستى در اين جا بدان توجه نمود محدوديت منابع آبى در اين کشور است و اين يک واقعيت مى‌باشد، و مشکل کم آبى و تأمين آب چنانچه روند افزايش جمعيت شهرها همچنان ادامه داشته باشد به انفجار اجتماعى منجر مى‌شود لذا مديران و مسئولين کشورى بايستى ترتيبى اتخاذ کنند که جمعيت شهرها براساس امکانات طبيعى آنها از جمله آب افزايش پيدا کنند و به جاى حفر پياپى چاه‌ها و استحصال آب‌هاى زيرزمينى که در شرايط فعلى در شرايط تجديد شوندگى قرار ندارند، بايستى به گونه‌اى برنامه‌ريزى نمود که ضمن تأمين آب موردنياز شهروندان به منابع محدود آب نيز فشار کمترى وارد آيد.

طی چند ماه گذشته مسئولان و کارشناسان در ایران بر تشدید کمبود آب در ایران تاکید کرده‌اند. سال گذشته المانیتور به تاثیرات اجتماعی مرتبط با کمبود منابع آب در ایران پرداخت، اما در این گزارش روی ریشه‌های این مشکل و راهکارهای کاهش این بحران پرداخته شده است. حمید چیت‌چیان وزیر نیرو ایران و مسوول نظم بخشیدن به بخش آب در دسامبر گذشته اعلام کرد که وضعیت این بخش به سطح بحرانی رسیده است. چیت‌چیان به درستی اعلام کرد: رویکردهای گذشته که عمدتا روی احداث سدها و تلاش برای افزایش ظرفیت انبار کردن آب تمرکز داشت دیگر راهکارهای مناسبی نیستند. در واقع ظرفیت ذخیره سازی آب پشت سدهای ایران در شرایطی به 68 میلیارد متر مکعب رسیده که منابع آبی رودخانه‌های ایران سالانه 46 میلیارد متر مکعب است.

اخیرا عیسی کلانتری وزیر کشاورزی سابق نیز در یک گردهمایی در اردبیل گفت: کمبود آب یک تهدید بزرگ علیه کشور است و بی احتیاطی‌های گذشته در مصرف منابع آبی کشور را خالی کرده است. براساس این گزارش، حقیقت این است که بخش قابل توجهی از کمبود آب کشور از طریق بهبود روش‌های مدیریت آب حل خواهد شد. در حال حاضر 92 درصد منابع آبی ایران برای مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد. در بسیاری از موارد منابع آبی مناسب برای مصارف خانگی یا صنعتی در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد که درست نیست. مشخصا حتی یک بهبود پنج درصدی در بهره وری استفاده از آب، میزان ذخایر موجود برای مصرف خانگی و صنعتی را بهبود قابل توجهی خواهد بخشید.

این گزارش می‌افزاید: چالش‌های افزایش بهره وری در بخش کشاورزی شامل وجود نهادهای تصمیم گیرنده زیاد و نبود یک استراتژی مناسب است. وضعیت بحرانی در دریاچه ارومیه بیانگر میزان سوء مدیریت و سیاست‌های نادرستی است که می‌تواند تاثیرات منطقه‌ای و ملی فاجعه‌باری داشته باشد. در مقالات گذشته بر لزوم اصلاح بخش کشاورزی اشاره شده اما بخش آب و فاضلاب همچنین به رویکردهای جدید و اصلاحی برای بهبود وضعیت کشور احتیاج دارد. همچنین امور مدیریت آب در وزارت نیرو می‌تواند یکی از نهادهایی باشد که در بازوی اجرایی کشور بهتر مدیریت شود. اما وزارت نیرو و تلاش‌هایش در بخش آب به شدت تحت الشعاع گروه‌های ذی‌نفع در بخش کشاورزی هستند. در یک دهه گذشته تمهیدات وزارت نیرو تحت تاثیر تمایل برای افزایش تمرکززدایی بوده است اما مشخص نیست که آیا تمرکززدایی به ارتقای کلی عملکرد کمک کرده است یا خیر.

در سطح مرکزی، علاوه بر سیاست‌های نظم دهنده طراحی شده توسط وزارت نیرو و دیگر ادارات دولتی، مسائل فنی نیز توسط شرکت ملی مهندسی آب و فاضلاب کشور مورد توجه قرار گرفته است. در سطح منطقه‌ای نهادهایی هستند که مسوول دریافت و انتقال آبی هستند که سپس تصفیه و توسط شرکت‌های آب و فاضلاب استانی یا شهری توزیع می‌شود. شهرداری یا شرکت‌های آب و فاضلاب دولتی می‌توانند فعالیت‌های روزانه خود را با استقلال بیشتری مدیریت کنند اما آنها روی برنامه‌های سرمایه‌گذاری خود کنترل ندارند و بنابراین توان کمی برای افزایش سرمایه‌گذاری، استفاده از بهره وری و کیفیت خدمات دارند. به علاوه شرکتهای آب و فاضلاب باید الگوی سازمانی شرکت ملی مهندسی آب و فاضلاب را دنبال کنند و نمی‌توانند الگویی را که برای وضعیت خاص خودشان مناسب‌تر است دنبال کنند.

در نتیجه بیشتر شهرها و شهرک‌ها از الگوهای رایج شهرهای بزرگ و مراکز استانی استفاده می‌کنند در حالیکه وضعیت آنها به دلیل واقعیت‌های جغرافیایی و اجتماعی بسیار متفاوت است. به علاوه اصطکاک منافع بین بخش کشاورزی، شهرداریها و بخش صنعت وضعیت خاصی را در هر منطقه ایجاد می‌کند که به رویکردهای خاص اصلاحی احتیاج دارد. همچنین موفقیت مدیریت منابع آب در هر استان و شهر کاملا به اختیارات نسبی شرکت‌های آب محلی، توانایی آن‌ها برای بسیج کردن سرمایه‌ها و سرمایه‌گذاری و توان چانه‌زنی در بخش‌های مختلف (صنعت، کشاورزی و شهرداری‌ها) احتیاج دارد. برخی مناطق تحت تاثیر چالش‌های دریافت و تصفیه منابع آب هستند در حالیکه دیگر مناطق در وضعیت بهتری قرار دارند.

افزایش پیچیدگی وضعیت کنونی تاثیر منفی فاضلاب کشاورزی، صنعتی و مسکونی روی منابع اصلی کشور است. به گفته منصور قطبی سرابی کارشناس مسائل آب در وزارت جهاد کشاورزی ایران 75 درصد آب آشامیدنی کشور از منابع زیرزمینی تامین می‌شود در حالیکه این آبهای زیرزمینی در معرض آلودگی شدید فاضلاب‌ کشاورزی، صنعتی و بیمارستان‌ها و مسکونی قرار دارند. مشخصا سطح بالای آلودگی، خطرات پیش روی سلامتی یا هزینه تصفیه را افزایش می‌دهد زیرا بیشتر شهرها برای تامین آب لوله کشی برای خانوارهای ایرانی تلاش می‌کنند. با توجه به کمبود منابع مالی شرکت‌های آب و فاضلاب مختلف می‌توان تصور کرد که کیفیت آب در بسیاری از مناطق لطمه خواهد خورد. در نتیجه در زمینه کیفیت آب ایران با یک توزیع ناعادلانه منابع مواجه است.

کارشناسانی نظیر قطبی معتقدند تنها راهکار برای بحران کنونی ایجاد یک سیستم منسجم مدیریت آب و قرار دادن یک نهاد واحد برای مدیریت منابع کشور است. وی معتقد است مشکل اصلی در رویکرد سنتی مدیریت آب است و استقرار سیستم‌های سنتی حدود 50 درصد آب‌های آشامیدنی شهرها و روستاها را به فاضلاب ‌تبدیل می‌کند. وی می‌گوید: یک سیستم منسجم مدرن، فرایندی است که تمام آب‌های زیرزمینی و سطحی را از منشا تا نقطه مصرف مدیریت کند و تمام مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان و گروه‌های ذی‌نفع را در یک الگوی منسجم قرار دهد.

گزارش بالا نشان دهنده پیچیدگی وضعیت موجود است. ایران باید به سمت تمرکزدایی حرکت کند تا بتواند شرایط منطقه‌ای، جغرافیایی و اجتماعی را مورد توجه قرار دهد. همچنین به یک مدیریت منسجم آب احتیاج است زیرا اقدامات هر یک از گروه‌های ذی‌نفع تاثیر مستقیم و غیرمستقیمی روی گروه‌های دیگر دارد. مشخصا به یک استراتژی جامع نه فقط برای استفاده از منابع آبی بلکه در زمینه ساختارهای نهادی احتیاج است.

برخی کارشناسان معتقدند که ایران باید تولید آب آشامیدنی بطری را آغاز و کیفیت آب لوله کشی آشامیدنی را به "آب بهداشتی" کاهش دهد تا ساختار هزینه‌ها را برای شرکت‌های آب و فاضلاب تغییر دهد. دیگر کارشناسان روی بهبود سیستم‌های فاضلاب و مصرف به ویژه در بخش کشاورزی تمرکز دارند. اما کیفیت نامطلوب تصفیه فاضلاب به تولید محصولات کشاورزی در برخی مناطق لطمه زده است. هر تصمیمی که اتخاذ شود، اولویت اصلی باید ایجاد یک تعادل بین الگوی مصرف و منابع موجود باشد. در غیر اینصورت ایران در سالهای بعد در بحران آبی عمیق تری فرو خواهد رفت. شاید بخشی از تلاش‌هایی که برای افزایش بهره وری انرژی از طریق هدفمندی‌ یارانه‌ها و دیگر طرحها اتخاذ شده، باید به سمت مصرف آب سوق داده شود. مشخصا به یک تلاش عمده برای تهیه یک استراتژی مناسب در مدیریت بخش آب احتیاج است.

مهمترین نکته‌ای این مقاله تاکید بر این امر استکه بحران آب ایران بیش از همه به خاطر سوء مدیریت، مسئولین مختلف از صنعت و کشاورزی گرفته، تا محیط زیست و نیرو و اقتصاد و ... است.

دوم فروردین ماه (22 مارس) هرسال روز جهانی آب به‌منظور تحرک‌بخشیدن به عزم و اراده ملتها در حل «بحران مدیریت منابع آب» است. این بحران به معنای فقدان قانون‌گذاری صحیح و عدم اراده سیاسی برای حل وضعیت نامطلوب منابع آب جهانی می‌باشد.

یکی از مشکلات عمده درخصوص منابع محدود آب، افزایش روزافزون تعداد افرادی است که در مصرف آب شریک می‌شوند. ازآنجاکه همگان به آب شیرین و پاک نیاز دارند، دور از ذهن نیست تا جنگهای آینده جهان بر سر منابع آب صورت گیرد. در 50 سال گذشته 37 مورد خشونت بین کشورها بر سر آب گزارش شده است که همه آنها به‌جز 7 مورد به خاورمیانه مربوط می‌شود. چنان‌که طبق اعلام مطالعات سازمان‌ملل‌متحد کمبود آب مشکلی حاد در سراسر خاورمیانه می‌باشد.

اگرچه طبق این مطالعات ایران و عراق تنها کشورهای منطقه هستند که هنوز در آستانه بحران آب قرار ندارند، لیکن پیش‌بینی می‌شود که درصورت ادامه روند کنونی وضعیت کمبود و آلودگی آب در منطقه، این دو کشور نیز در آینده‌ای نه‌چندان‌دور با بحران آب مواجه شوند. چنانچه پژوهشها حاکی از این است که با توجه به قرار گرفتن ایران در مناطقی که در آینده با بحران آب مواجه خواهند شد، پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050 سهم سرانه آب هر نفر به کمتر از هزار مترمکعب برسد.

آنچه ضروری می‌نماید ایجاد «برنامه اقدام جهانی» جهت تضمین امنیت دسترسی به آب سالم برای همه جهانیان است. همچنین محسوب نمودن برخورداری همگان از آب به‌عنوان یکی از عوامل اساسی حقوق‌بشر، تدوین سیاستهای ملّی و منطقه‌ای و افزایش کمکهای بین‌المللی به کشورهای درحال‌توسعه و توسعه‌نیافته در کنار برنامه اقدام جهانی جهت حلّ این معضل بسیار مؤثر خواهد بود.

مقاله حاضر علاوه بر معرفی برخی شاخص‌های معتبر تعیین بحران آب، به بیان و قیاس اهم معضلات و چالش‌های امروز جهان و ایران در خصوص دسترسی به منابع آب پایدار جهت مصارف گوناگون پرداخته است. همچنین، در نهایت به ارائه راهکارهای مؤثر برای مقابله و پیشگیری از وقوع شرایط نامطلوب اجتماعی ـ سیاسی و اقتصادی ناشی از عدم مدیریت صحیح و استفاده بهینه از این منبع حیاتی که منجر به کمبود آن شده است، می‌پردازد.

عصرایران - بحرانی که عصر ایران از دو سال پیش تاکنون بارها در مقالات تحلیلی مختلف و بر اساس گزارش سازمانهای جهانی پیش بینی کرده بود، متاسفانه الان چهره واقعی خود را نشان می دهد. وزارت نیرو بعنوان متولی اصلی آب در کشور صریحا از وجود بحران در تامین آب دهها شهر کشور خبر داد و صحبت از جیره بندی به میان آورد.

درباره علل بروز کم آبی و خشکسالی، به دلیل تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین در اثر استفاده از سوخت های فسیلی بارها بحث شده، لذا ما در این مقال کوتاه راه حل های کوتاه مدت و بلندمدت را به مسئولان ذیربط پیشنهاد می کنیم.

اگر چه در روزهای اخیر شاهد مصاحبه ها و نصب پلاکاردهای بزرگ هشدار وضعیت در سطح شهرها با موضوع بحران کمبود آب شیرین هستیم، اما تجربه نشان داده است که اصولا بسیاری از ما به دلیل رشد در اقتصاد دولتی و رانتی زیر بار مسئولیت پذیری نمی رونیم و لذا پیشنهادات خود را بشرح ذیل ارائه می نماییم:

1- طبق گزارش ها حدود سی درصد آب تهران به دلیل فرسوده بودن لوله های انتقال آب، نشت می کند، لذا تخصیص بودجه اضطراری و تعویض فوری آنها ضروری است.

2- با هماهنگی وزارت کشاورزی از کشت محصولات زراعی که آب بری زیادی دارند جلوگیری شود. روش آبیاری سنتی غرقابی با برنامه ای 5 ساله به آبیاری قطره ای و موضعی تبدیل شود و صدالبته تغییر در سیاست های توسعه کشاورزی در بسیاری از بخش ها به دلیل مصرف 90 درصد آب کشور و عدم توجیه اقتصادی، ضروری به نظر می رسد.

3- شهرداری ها موظف شوند از کاشت چمن و درختچه ها و گل و گیاهانی که آب بری زیادی دارند و باعث کمبود منابع زیرزمینی آب شیرین می شود، خودداری کنند. توصیه دیگر به شهرداری ها بخصوص شهرداری تهران اینست که در بحث تراکم فروشی و صدور پروانه ساخت برج، اول از همه به فکر تامین آب و سیستم تصفیه فاضلاب آنها باشد. دادن بی رویه مجوز ساخت و ساز، هر چند منبع درآمد وسوسه انگیزی برای شهرداری هاست اما در دراز مدت ، شهرها را به بحران مبتلا می کند.

4- در اسرع وقت قیمت آب لوله کشی تهران و شهرهای بزرگ برای کسانی که مصرف مسرفانه دارند ، به صورت پلکانی به چندین برابر قیمت فعلی افزایش یابد تا ناگزیر شوند مصرف را مدیریت کنند.

5- شهرکهای صنعتی و مجتمع های مسکونی مکلف شوند سیستم جمع آوری، انتقال و تصفیه فاضلاب محلی داشته باشند.

6- سیستم عمومی جمع آوری، انتقال و تصفیه فاضلاب شهری در تهران و سایر شهرها سریعا اجرا شود. البته پیشنهاد می کنیم از مدل های امتحان شده مانند شبکه فاضلاب آلمان، الگوبرداری شود که حدود 60درصد فاضلاب را به گونه ای کاملاً بهداشتی ، به چرخه مصرف برمی گردانند.

روش کنونی لوله گذاری، متاسفانه روش درستی نیست که چرا قرار نیست ایجاد شبکه فاضلاب به شکل رفع تکلیف انجام شود. فاضلاب به دلیل اهمیت و ارزشی که در حال حاضر پیدا کرده است خود به عنوان منبعی برای تامین آب مورد نیاز مردم در آینده نزدیک، به شمار خواهد رفت. بنابراین طراحی و اجرای کاملا عملی و اصولی و مشاورت انجمن مهندسین آب و فاضلاب ایران و آلمان می تواند در اجرای طرح جمع آوری، انتقال، تصفیه و برگشت به چرخه مصرف فاضلاب های خانگی و صنعتی موثر باشد.

7- شهرداری ها و مسؤولان دولت سریعا فکری به حال کارواش های مستقر در سطح شهر و فاضلاب بیمارستان ها بنمایند. فاضلاب تولیدی این اماکن با مواد آلاینده تمامی منابع آب های زیرزمینی را آلوده می کنند، پیشنهاد مشخص این است که سریعا مساله نصب سیستم تصفیه اولیه فاضلاب برای این مکان اجباری شود و کنترل دقیق بر حسن اجرای کار توسط سازمان حفاظت محیط زیست صورت گیرد.

8- شیوه جمع آوری آب باران برای مصارف آتی به صورتی عملی سازماندهی شود.

9- آموزش های لازم در خصوص استفاده بهینه از آب از همین الان در مدارس، دانشگاهها، رسانه ها، تلویزیون و رادیو آغاز گردد.

بحران آب و فاضلاب جدی است. با به فراموشی سپردن مسائلی که بروز آن اجتناب ناپذیر است، امکان وقوع بحران از بین نمی رود.

اگر همین امروز بحران آب و فاضلاب را جدی نگرفته و آنرا در مدتی کوتاه حل نکنیم، دور نیست که شاهد مرگ تهران و سایر شهرها باشیم. این یک تهدید خیالی نیست، واقعیت تلخی است که بی هیچ تعارفی از راه خواهد رسید چون بدون آب ، زندگی به مرگ خواهد انجامید.

مهرزاد حمیدی، معاون تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش گفته ‌که طرح آموزش شنا به دانش‌آموزان به دلیل کمبود و نبود فضای مناسب با مشکل روبه‌رو شده است؛ این تنها نمونه‌ای کوچک از پروژه و طرح‌هایی با مصرف فراوان آب است که به دلیل فراموش کردن این واقعیت، که ایران کشوری خشک و کم‌آب است، کلید خورده‌اند. به نظر شما، چه برنامه‌های دیگری به خاطر کمبود آب باید تعطیل شود؟ دیدگاه‌ه‌ای شما در این باره تا ساعت ۱۹ به صورت برخط منتشر شد.

مهرزاد حمیدی، معاون تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش گفته ‌که طرح آموزش شنا به دانش‌آموزان به دلیل کمبود و نبود فضای مناسب با مشکل روبه‌رو شده است؛ این تنها نمونه‌ای کوچک از پروژه و طرح‌هایی با مصرف فراوان آب است که به دلیل فراموش کردن این واقعیت، که ایران کشوری خشک و کم‌آب است، کلید خورده‌اند.

کارخانه‌ها و طرح‌های اقتصادی که در جای نامناسب قرار دارند و شهرهایی با کمبود منابع آب، نمونه‌های دیگری از بی‌توجهی به واقعیت خشکی و کم‌آبی ایران هستند.

به نظر شما؛

* چه پروژه‌ها و برنامه‌های دیگری باید به خاطر کمبود آب‌ تعطیل شود؟

* کدام یک‌ از این پروژه‌ها بیشترین آسیب را به زندگی شما زده است؟

* برای تکرار نشدن چنین پروژه‌هایی، چه می‌توان کرد و چه کسانی بیشتر در ایجاد اوضاع وخیم کنونی نقش داشته‌اند؟